Trẻ em khi mắc sởi có thể gặp biến chứng viêm phổi, viêm não, ảnh hưởng đến tâm thần kinh, chậm phát triển trí tuệ kể cả khi trưởng thành, nguy cơ tử vong.
Theo BS Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC, số ca mắc sởi vào quý cuối năm nay có thể gia tăng do nhiều nguyên nhân như tỷ lệ tiêm vaccine thấp, khan hiếm nguồn vaccine và sởi có nguy cơ bùng dịch theo chu kỳ mỗi 2-3 năm.
Virus sởi sau khi vào cơ thể sẽ lây nhiễm tế bào biểu mô đường hô hấp dưới và phá hủy khả năng miễn dịch tại chỗ của phổi, dẫn đến viêm phổi cấp tính và suy hô hấp tiến triển. Vào ngày thứ 4 sau khi phát ban, có thể xuất hiện viêm phổi bội nhiễm các vi khuẩn nguy hiểm như phế cầu khuẩn, H. influenza, E. coli... Trẻ bị suy giảm miễn dịch và suy dinh dưỡng còn gặp nguy hiểm hơn do bị viêm phổi kẽ dẫn đến sẹo tiến triển ở mô phổi, gây suy hô hấp.
Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC) Mỹ thống kê cứ 20 trẻ mắc sởi thì có một trẻ bị viêm phổi. Ở các nước đang phát triển, biến chứng viêm phổi chiếm đến 80% trẻ mắc sởi và là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tử vong do sởi.
Biến chứng thần kinh của sởi như viêm não, viêm màng não, viêm tủy tuy ít gặp hơn viêm phổi nhưng để lại di chứng về vận động, yếu liệt hay giảm thị lực. Các biến chứng thần kinh thường xuất hiện vào ngày 3-6 của bệnh với các dấu hiệu như sốt cao đột ngột, co giật, rối loạn ý thức sau đó rơi vào hôn mê, liệt nửa người... Đáng chú ý, tình trạng viêm não toàn bộ xơ cứng bán cấp hay còn gọi là bệnh Dawson (SSPE) có thể xuất hiện sau khi khỏi bệnh từ 7 đến 10 năm, nguy cơ cao hơn nếu mắc sởi trước 2 tuổi.
Các biến chứng ở hệ hô hấp và hệ thần kinh khiến tỷ lệ tử vong lên đến 3/1.000 trường hợp mắc sởi. Virus sởi còn gây nhiễm trùng tai, tiêu chảy và mù lòa do viêm loét giác mạc. Năm 2014, dịch sởi từng bùng phát tại Việt Nam với gần 3.500 trường hợp, trong đó hơn 100 trẻ tử vong, hầu hết do viêm phổi và suy hô hấp.
Phòng sởi bằng vaccine
Sởi thường được người dân xem là căn bệnh ở trẻ nhỏ. Tuy nhiên, BS Bạch Thị Chính cho biết bất kỳ ai cũng có thể mắc sởi, kể cả người lớn, nếu như chưa từng có miễn dịch với virus sởi do chưa tiêm ngừa hoặc bị suy giảm miễn dịch.
Trẻ dưới 5 tuổi, phụ nữ mang thai, người có hệ thống miễn dịch suy yếu dễ bị sởi tấn công và gặp biến chứng nặng. Phụ nữ mang thai mắc sởi có thể sẩy thai, sinh non hay sinh trẻ nhẹ cân. Các nghiên cứu cho thấy sởi thể nặng (ác tính) thường xuất hiện ở trẻ từ 6 đến 24 tháng.
Virus sởi có trong mũi, cổ họng và lây truyền qua đường hô hấp khi ho, hắt hơi, nói chuyện. Thậm chí, virus sởi tồn tại trong không khí trong vòng 2 giờ nên một người dễ dàng mắc sởi dù không tiếp xúc trực tiếp với người bệnh. Theo BS Chính, nếu một người mắc sởi, 90% người tiếp xúc với người đó cũng sẽ bị nhiễm bệnh nếu không được bảo vệ bằng vaccine. Khi dịch sởi bùng phát năm 2014, theo thống kê của Sở Y tế Hà Nội, trong hơn 1.000 người mắc sởi có đến 88% trường hợp chưa tiêm vaccine sởi. Vì vậy, tiêm ngừa là biện pháp tốt nhất chủ động phòng sởi và tránh biến chứng nặng. Trẻ cần được tiêm vaccine sởi ngay từ 9 tháng tuổi. Tuy nhiên hiện nay, chương trình Tiêm chủng Mở rộng đang khan nguồn vaccine sởi, khiến nhiều trẻ trễ lịch tiêm.
"Không nên trì hoãn hoặc chờ đợi vaccine vì trẻ có thể mắc bệnh bất cứ lúc nào. Hệ thống tiêm chủng VNVC đang có đầy đủ các loại vaccine sởi đơn MVVac (do Việt Nam sản xuất, sử dụng trong chương trình Tiêm chủng Mở rộng), vaccine 3 trong 1 MMR II (Mỹ) và Priorix (Bỉ). Vaccine Priorix có thể tiêm ngừa sởi cho trẻ 9 tháng tuổi, sớm bảo vệ trẻ khỏi bệnh sởi. Khoảng 10 ngày sau tiêm vaccine, trẻ sẽ có kháng thể bảo vệ. Ngoài ra, 3 năm sau 2 mũi vaccine sởi cơ bản, trẻ cần tiêm nhắc vaccine sởi - quai bị - rubella để tăng cường hiệu quả miễn dịch", BS Chính cho biết.
Ở Việt Nam, dịch sởi thường bùng phát vào mùa đông xuân với tỷ lệ tử vong 0,7%. Năm 2022, dịch sởi có nguy cơ bùng phát tại TP HCM khi tỷ lệ bao phủ vaccine sởi cho trẻ sinh năm 2020 chỉ đạt 75,3%, thấp hơn so với mức tối thiểu 95% để đảm bảo miễn dịch sởi cho cộng đồng. Trên toàn cầu, theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), số người mắc sởi trong 2 tháng đầu năm 2022 tăng 79% so với cùng kỳ năm ngoái.
BS Chính lưu ý, khi có ca mắc sởi, cần cách ly và hạn chế tiếp xúc ít nhất 4 ngày từ lúc người bệnh phát ban sởi, đồng thời khử khuẩn nơi ở, nơi làm việc. Khi có dịch sởi, hạn chế tập trung đông người. Trẻ mắc sởi sẽ được bổ sung vitamin A liều cao 2 ngày liên tiếp theo chỉ định của bác sĩ để bảo vệ thị lực; phòng biến chứng viêm loét giác mạc có thể dẫn đến mù lòa.
Hiếu Nguyễn
